Aluminium als verpakkingsmateriaal (2)

Aluminium en zijn legeringen worden sinds jaar en dag gebruikt voor zeer uiteenlopende verpakkingsdoeleinden. Het gaat hierbij om tal van factoren zoals het behoud van kleur en smaak, het tegengaan van bederf, het gemakkelijk doseren en het op aantrekkelijke wijze presenteren van een product. Omdat aluminium vrij gemakkelijk in allerlei vormen kan worden gebracht die uiteenlopen van doosjes, blikjes, schaaltjes, tubes, tot aan dunne foliën, is het een voor verpakkingsdoeleinden zeer geschikt materiaal. Weliswaar heeft aluminium nogal wat terrein moeten prijsgeven aan kunststoffen, maar het heeft zich toch goed weten te handhaven. Een belangrijk aspect hierbij wordt gevormd door de goede recycleerbaarheid waardoor het metaal steeds opnieuw kan worden gebruikt, onder andere weer voor verpakkingsdoeleinden. In dit artikel wordt een overzicht gegeven van de bruikbaarheid van aluminium in contact met een aantal uiteenlopende consumptieartikelen.

A.J. Schornagel

Dranken

Water
Bepaalde zeer zuivere mineraalwaters, zoals bijvoorbeeld Evian en Volvic, worden geconditioneerd in vaten van anodisch geoxideerd aluminium. Er bestaan vaten met een inhoud van 2,7 liter hetgeen overeenkomt met de inhoud van drie flessen. Het is onnodig om het belang van deze vorm van opslag te onderstrepen voor het vervoer van zulk water. Water waaraan gas is toegevoegd, zoals Seltz, tast het metaal nagenoeg niet aan, maar kan het oppervlak zwartkleuren. Een oppervlaktebehandeling in de vorm van chemische of elektrolytische oxidatie verhelpt dit. Soda en limonades, die suiker en vruchtenessences bevatten, tasten het aluminium zeer licht aan, waarbij suiker een inhibiterende invloed uitoefent.


Vruchtensappen
Aluminium biedt in het algemeen een weerstand die op zijn minst gelijk is aan, en in het merendeel van de gevallen beter is dan, die van andere metalen die dienen voor opslag of verpakking. Aluminium vindt dan ook toepassing met name bij de fabricage van appelsap. Vruchtensap bevat een combinatie van zuren in uiteenlopende concentraties en van chemische stoffen met soms zeer complexe samenstelling, colloïdale stoffen die het gedrag van de afzonderlijke aanwezige ingrediënten sterk beïnvloeden. De inwerking van aluminium op vruchtensap is zeer zwak. Zo behoudt sinaasappelsap zijn aroma als het in aanraking komt met aluminium, terwijl het een merkwaardige smaak aanneemt als het in contact komt met andere metalen. Voor alle sappen die alleen maar worden gepasteuriseerd en niet worden behandeld met zwavelzuur, voldoet aluminium zeer goed. Opslagtanks met capaciteiten tot 250 hectoliter worden vaak vervaardigd van aluminium.


Vruchtenessence
Aluminium en met name aluminium dat is voorzien van een anodiseerlaag of een vernis wordt op grote schaal gebruikt voor de verpakking en transport van bepaalde vruchtenessences.


Cider
Aluminium biedt goede weerstand tegen inwerking van cider bij omgevingstemperatuur. Warm en in aanwezigheid van zeer vluchtige zuren, zoals het geval is bij sulfidatie van cider, biedt het metaal voldoende weerstand, maar voor langduriger contact is het aan te raden om het metaal een oppervlaktebehandeling te geven waardoor het gefermenteerde sap geen veranderingen ondergaat als gevolg van de inwerking van aluminium.


Bier
Aluminium wordt niet aangetast door bier, bij welke temperatuur dan ook. Zelfs bij langdurig contact ondergaat het bier geen enkele verandering en neemt geen enkele bijsmaak aan. Er zijn gevallen bekend van biervaten van aluminium die al meer dan 50 jaar in gebruik zijn en geen enkele vorm van aantasting vertonen. Voor het brouwen van bier kan gebruik worden gemaakt van aluminium voor de apparatuur in diverse stadia van het proces, zoals het fermenteren en het filteren, het opslaan, het beluchten van de mout enzovoort. Voor het transport van bier kan eveneens gebruik worden gemaakt van aluminium in de vorm van fusten, reservoirs, vaten en blikjes.


Wijn
In het algemeen kan worden beweerd dat wanneer het contact tussen wijn en blank aluminium niet langer duurt dan enkele dagen, de wijn geen enkele verandering zal ondergaan, noch wat betreft smaak noch wat betreft kleur. Witte wijn is wat dit betreft wat gevoeliger dan rode wijn. Er wordt gebruik gemaakt van emmers en diverse behandelingsapparatuur van aluminium in de wijnkelders en in de wijnindustrie. Aluminium wordt dan het meest in de geanodiseerde toestand gebruikt, waarbij de dunne anodiseerlaag het onderhoud aanzienlijk vergemakkelijkt. In geval van langduriger contact doet het blanke metaal rode wijn verkleuren onder vorming van een neerslag en het 'slaat' witte wijn. Vaten voor wijntransport circuleren regelmatig zonder enig incident, maar hier is het binnenste dan ook voorzien van een laag speciale vernis die voor dit doel is ontwikkeld. Er kan aldus optimaal profijt worden getrokken worden van de besparing aan dood gewicht zodat de nuttige lading kan worden vergroot.


Alcohol en likeur
Bij de studie naar de inwerking van een metaal op alcoholische drank, brandewijn of likeur, is de mogelijke aantasting van het metaal van veel minder belang dan de inwerking van het metaal op het product, omdat elke verandering met betrekking tot smaak van invloed is op zijn handelswaarde. Proeven met verschillende likeursoorten (korenwijn, whisky, cognac, jenever, gin, rijstwijn, rum, frambozenlikeur, kummel, chartreuse, sherry, enz.) hebben aangetoond dat het blanke metaal in veel gevallen slechts licht wordt aangetast, dat zich vertaalt in de vorming van enkele aluminavlokken, maar in geval van de brandewijn leidt tot verlies van een deel van hun smaak. Bekleding met chemische of anodische oxidelagen biedt onvoldoende bescherming. In sommige gevallen kan alleen gebruik worden gemaakt van speciale vernissen. In het geval van sterk gesuikerde likeuren, is het gedrag van het blank aluminium uitstekend, vanwege de corrosie inhibiterende werking van suiker.





Suiker, honing, confituren
Suiker, suikersiroop, honing en meer in het algemeen alle confiturenproducten rijk aan suiker, hebben geen enkele inwerking op aluminium en het aluminium op zijn beurt vertoont geen enkele inwerking op de smaak van de producten. Dit geldt met name voor honing waar aluminium niet alleen wordt gebruikt in contact met honing, maar voor de bijenteelt in zijn geheel. Tal van proeven hebben aangetoond dat bijen graag gebruikmaken van raten en bijenkasten van aluminium. Aluminium wordt gebruikt voor het verwarmen en het inkoken van suikersiroop, evenals voor kristallisatie van het sap en opslag. Marmelade en confituren kunnen met succes worden bereid in bakken en vaten van aluminium en hetzelfde geldt voor het conserveren van gesuikerde vruchten. Confituren kunnen worden verpakt in aluminium tubes. Aluminiumfolie wordt gebruikt voor het verpakken van bonbons, vruchtenpaté, geglaceerde marrons etc., met ander woorden voor alle suikergoedartikelen.


Cacao, chocolade
Aluminium ondergaat geen enkele verandering als het in aanraking komt met cacao en chocolade en veroorzaakt zelf ook geen wijzigingen in deze producten. Aluminium wordt op grote schaal gebruikt voor de verpakking en presentatie van artikelen op basis van chocolade.


Meel, brood en koek
Aluminium wordt voor tal van toepassingen in de meelfabricage en in talrijke daarvan afgeleide industrieën gebruikt: het bakken van brood, koek, enz. Er bestaan al verscheidene toepassingen (deegvormen, ovenbekledingen, bakkerstroggen, bewerkingsapparaten), maar het gebruik zou nog veel uitgebreider kunnen zijn. Het gebruik van aluminium biedt vele voordelen: er doet zich geen enkele wisselwerking voor tussen aluminium en product. Dit alleen al zou een veel groter gebruik rechtvaardigen. Bij de meelfabricage kan het leidingwerk heel goed van aluminium worden vervaardigd. Er wordt wel tegengeworpen dat de wrijving van het meellangs het aluminium in geval van leidingen zwarting van het meel zou veroorzaken. Dit verschijnsel doet zich echter gedurende zeer korte tijd voor aan het begin van de ingebruikstelling en verdwijnt nadat er enige kilo's meel door de leidingen zijn gepasseerd. Vooral bij de broodbereiding kan er goed gebruik worden gemaakt van de lichtheid en de volkomen ongevoeligheid van aluminium. Bij het bakken van koek kunnen bakvormen worden gebruikt van geanodiseerd aluminium, waardoor plakken van het deeg en het breken van de koek bij het lossen uit de vorm worden voorkomen. Bij de fabricage van deeg wordt aluminium niet alleen gebruikt voor de meelmengers, maar ook voor het drogen van het meel. Het is tenslotte interessant om op te merken dat aluminium dozen en folie die zijn voorzien van een laminaat van een ander materiaal, op grote schaal wordt gebruikt voor de verpakking van diverse bakkerijproducten, zoals koek, deeg, gebak, en ook voor dieetproducten en speciale voedingsmiddelen voor zuigelingen. In dit laatste geval zijn de dozen voorzien van een dubbel deksel, omdat het meel onder vacuüm wordt verpakt.


Zuivel
De inwerking van melk op aluminium en omgekeerd die van aluminium op melk is nul, zowel bij hoge als lage temperatuur. Om deze redenen vinden aluminiumlegeringen toepassing in de zuivelindustrie, uiteenlopend van filterapparatuur tot tankwagens, opslagtanks, verzameltanks, transport van melk en room, afroombakken enzovoort. Pasteurisatie-apparatuur voor melk kan heel goed worden gefabriceerd van aluminium. Er kunnen zich echter onderhoudsproblemen voordoen als zulke apparatuur andersoortige metalen bevat zoals roestvast staal. Deze problemen doen zich niet voor als galvanische corrosie tussen beide metaalsoorten, omdat hiertegen simpele maatregelen zijn te treffen, maar ze komen voort uit het feit dat er regelmatig reinigingsbehandelingen moeten worden gegeven. De reinigingsmiddelen die onschadelijk zijn voor aluminium kunnen roestvast staal aantasten en evenzo kunnen reinigingsmiddelen die onschadelijk zijn voor roestvast staal juist aluminium aantasten. Om deze reden wordt er meestal afgezien van het gebruik van aluminium in pasteurisatie-afdelingen. Daar staat tegenover dat de grote tanks die dienen voor homogeniseren en voor opslag van melk voorafgaand aan concentratie, van aluminium kunnen worden gemaakt. Aluminium wordt niet aangetast door room en de behandeling, transport en opslag van room kan plaatsvinden in apparaten van aluminium. Er is weleens waargenomen dat een onvoldoende gereinigd aluminiumoppervlak een lichte grijsverkleuring aan de room geeft, bijvoorbeeld tijdens langdurige wrijving tussen product en metaal. Dit ongemak kan gemakkelijk worden verholpen door gebruik te maken van geanodiseerd aluminium.


Wei, gestremde melk, kaas
Gestremde melk en wei oefenen in het algemeen geen enkele invloed uit op aluminium. Aluminium is zeer geschikt voor gebruik bij kaasmakerij en, in het bijzonder, voor apparaten die dienen voor handelingen die voorafgaan aan het zouten van de kazen. Bij de fabricage van jonge en belegen kaas, biedt aluminium bijzonder goede weerstand tegen de aanwezige tamelijk agressieve stoffen. Voor bijvoorbeeld uitdruiptafels, kaasvormen en perskuipen, en voor opslag en manipulatie van de kazen wordt gebruik gemaakt van gelegeerd aluminium dat geen koper bevat. Een zeer belangrijke eigenschap van aluminium is zijn inertie ten opzichte van vitaminen. Met name vitamine C wordt op geen enkele wijze beïnvloed door aluminium. Aluminium oefent evenmin invloed uit op fermentatieproducten zoals yoghurt. Aluminium, al of niet voorzien van een laminaat of een vernis, wordt gebruikt in de vorm van bakjes, afsluitdeksels voor room, yoghurt, kaas en smeerkaas.





Boter
Boter, zelfs gezouten boter, ondergaat geen verandering als het in aanraking komt met aluminium, dat zelf ook geen aantasting ondergaat, ongeacht contactduur en temperatuur. Boter wordt voor de verkoop verpakt in aluminiumfolie. Langdurige beproeving heeft uitgewezen dat aluminiumfolie de boter beschermd tegen lucht en luchtvochtigheid en, dat is wellicht nog het belangrijkst, tegen de inwerking van licht.


Margarine
Margarine bestaat uit een mengsel van plantaardige oliën en vetten, waaraan soms dierlijke vetten worden toegevoegd. Aluminium is bestand tegen de inwerking van margarine en wordt als constructiemateriaal gebruikt voor tal van apparaten voor de fabricage van margarine en in de vorm van aluminiumfolie voor verpakkingsdoeleinden en als afsluiting van kuipjes.


Spijsoliën en spijsvetten
Aluminium wordt niet aangetast door spijsoliën en de smaak noch de kleur van deze producten wordt beïnvloed door aluminium. Bij de fabricage van olijfolie wordt gebruik gemaakt van aluminium apparatuur om verontreiniging van de olie te voorkomen. Er moet dan wel gebruik worden gemaakt van aluminiumlegeringen die geen koper bevatten, omdat zelfs kopergehaltes van 3 tot 4 gewichtsprocent al een gelige tint aan de olie kunnen geven en een lichte bijsmaak. Het gebruik van ongelegeerd aluminium verdient de voorkeur. Spijsvetten, reuzel, rundvet kunnen allen zonder risico worden verwerkt met apparatuur gemaakt van aluminium en bewaard en verpakt in aluminium.


Vlees en vleesconserven
De immuniteit van aluminium heeft er toe bijgedragen dat het metaal wordt gebruikt voor vele apparaten voor het bewerken en verwerken van vlees en slachtproducten, alsmede voor transport en verpakking. Ham, paté, worst en tal van andere vleeswaren worden verpakt in aluminium schaaltjes of er komen verpakkingsbestanddelen van aluminium aan te pas. Bij vleesconserven ingelegd in gelei en in vet vindt er geen enkele aantasting plaats van het aluminium. De gelei en het vet fungeren min of meer als inhibitoren in geval van vleesconserven in zuur. Vleesjus en bouillons zijn rijk aan organische vetzuren en bevatten aanzienlijke hoeveelheden zout. Aluminium wordt er echter niet door aangetast onder normale gekoelde condities die gangbaar zijn bij het verwerken, transporteren en bewaren van vlees en vleesproducten. In gedroogde toestand, zoals bouillonblokjes, worden ze verpakt in met papier gelamineerd aluminiumfolie. Deze producten zijn zeer hygroscopisch en aluminium vormt een voor vocht ondoordringbare barrière, zelfs als de omgevingstemperatuur betrekkelijk hoog is of als hygroscopische omstandigheden ongunstig zijn.


Vis en schaaldieren
Vissenvlees bevat complexe albumoïde stoffen, waarin vrijwel voortdurend kleine hoeveelheden zwavelhoudende producten binnendringen, dit leidt ertoe dat in aanraking met bepaalde metalen (bijvoorbeeld tin) het delicate vissenvlees een onaangename grijzige verkleuring gaat vertonen. Aluminium en zijn legeringen spelen in diverse vormen een belangrijke rol in alle stadia die de vis doorloopt, vanaf de vangst tot aan het moment van consumptie.


Opslag van de vangst
Er wordt gebruik gemaakt van legeringen met 3% Mg voor de bekleding van de gekoelde ruimen waarin de vis na vangst wordt verzameld. Het aluminium is makkelijk te reinigen en te desinfecteren, uitstekende weerstand tegen zeewater.


Kisten
De gekoelde vis moet na aankomst van de vissersschepen naar de afslag worden getransporteerd en vervolgens naar de diverse afnemers, vaak over grote afstanden. Ook hier doet aluminium dienst als verpakking in de vorm van kisten die in koelwagens worden gestapeld.





Inleggerijen, conservenfabrieken
Voor de diverse apparaten voor het verwerken van vis, en in het bijzonder van kabeljauw, tot ingelegd product of conserve, kan gebruik worden gemaakt van aluminium. Voor het uitstallen van de diverse visproducten in koelvitrines voor verkoop aan de consument is aluminium zeer geschikt.
Verpakken van vis en visproducten, zoals haring, sardines, makreel, zalm, tonijn, enz. kan heel goed plaatsvinden in aluminium blikjes. Vooral in Noorwegen wordt op grote schaal gebruik gemaakt van aluminium voor dit doel.



Schaaldieren
Alles wat er is gezegd over vis geldt ook voor schaaldieren, zij het dat het vlees van schaaldieren nog veel delicater is dan dat van vis en bij de verwerking, transport en verpakking nog scherper op moet worden toegezien dat er geen enkele vorm van verontreiniging van het vlees kan optreden. Aluminium verhindert ook hier het grijs worden van het vlees.

Groenten en fruit
Groentenconserven kunnen worden verpakt in blank aluminium, maar het is veiliger om gebruik te maken van geanodiseerd aluminium omdat de pH van deze conserven doorgaans hoger is dan 5,2. In het geval van zure groenten (tomaten, spinazie), die vaak een verhoogd zuurgehalte bezitten, dient het aluminium van een vernislaag te worden voorzien. Sommige delicate groenten worden het best verpakt in aluminium om verkleuring tegen te gaan. Dit is bijvoorbeeld het geval met champignons. Tomatenconcentraat wordt vaak verpakt in aluminium tubes, waarbij de binnenzijde is gevernist. Fruit bevat altijd organische zuren (citroenzuur, azijnzuur, oxaalzuur enz.), maar het bevat tevens ook suikers, albumiden, pectinen, die alle optreden als corrosie-inhibitoren, waardoor het eigenlijk niet goed mogelijk is om van te voren te bepalen welke inwerking een fruitsoort op aluminium zal hebben op basis van de afzonderlijke chemische bestanddelen. Langlopende proeven met fruit of fruitextracten met een verhoogd gehalte aan zuren hebben aangetoond dat aluminium niet of nauwelijks werd aangetast. Aluminiumfolie wordt met succes toegepast om bepaalde fruitsoorten, zoals appels en peren, gedurende verscheidene maanden vers te houden. Op voorwaarde dat het fruit in goede conditie verkeert en geen plekjes en putjes vertoont.


Slakken
Slakkenvlees, dat buitengewoon delicaat is wordt het beste verpakt in aluminium doosjes, waardoor verkleuring van het vlees volledig wordt tegengegaan.


Eieren
Eiwit, noch eidooier, noch producten waarin deze bestanddelen zijn verwerkt, vertonen zwarting als ze in aanraking komen met aluminium.


Gistsoorten
Gist en andere middelen die nodig zijn om baksels te doen rijzen en die bestaan uit basische carbonaten en bicarbonaten en enkele zure bestanddelen die aan meel worden toegevoegd, hebben geen enkele inwerking op aluminium.


Gelei
Aluminium is volledig bestand tegen alle gangbare geleisoorten voor consumptie en voegt op zijn beurt geen bijsmaak aan de gelei toe.


Azijn
Het gedrag van aluminium hangt in essentie af van de soort azijn (wijnazijn, azijn op basis van alcohol) en zuurgraad. Bij volledige onderdompeling is het gewichtsverlies als gevolg van corrosie verwaarloosbaar. Aan lucht kunnen azijndampen, waarvan de werking zeer actief is, putjes in het aluminium veroorzaken. Gebruik van geanodiseerd aluminium of lakken met een vernis is dan een afdoende maatregel.


Mosterd
Mosterd kan heel goed worden verpakt in geverniste aluminium tubes. In dergelijke tubes droogt de mosterd niet uit en behoudt zijn smaak.


Specerijen
Voor de verpakking van specerijen waarbij het gaat om het behoud van geur en smaak, is aluminiumfolie zeer geschikt.


Thee, koffie
Thee wordt altijd verpakt in aluminiumfolie of in kisten die zijn bekleed met aluminium. Dit alles om het delicate aroma van de thee te behouden. De transportkisten voor het vervoer over zee zijn van een dubbele aluminiumbekleding voorzien. Koffiebonen en gemalen koffie worden verpakt in aluminium kisten en vervolgens verpakt in aluminiumfolie waarop geprepareerd papier is gelamineerd.



 

Parfumerie en farmaceutische producten

Parfum, cosmetica
Etherische oliën, dat wil zeggen de grondstoffen voor parfum die volgens diverse procédés worden vervaardigd, te beginnen bij aromatische platen, bestaan uit complexe mengsels van koolwaterstoffen, alcoholen, aldehyden, ketonen, esters enz., enz. Deze producten vertonen geen enkele inwerking op aluminium en daarom kan het metaal worden gebruikt voor transport en opslag. In bepaalde gevallen worden deze opslagmiddelen voorzien van een inwendige vernislaag. Niet alleen om ook maar de geringste aantasting van het metaal tegen te gaan, maar vooral om ervoor te zorgen dat water geen aluminium in oplossing doet gaan, omdat als gevolg daarvan neerslagen kunnen ontstaan van bijvoorbeeld pectinen, tanninen e.d. die de producten nadelig beïnvloeden. Zoiets doet zich bijvoorbeeld voor met Eau de Cologne, maar een vernislaag op het inwendige van het vat verhelpt dit. Gezichtspoeders en gezichtscremes kunnen heel goed worden verpakt in aluminium, waaraan een decoratieve en luxe uitstraling kan worden gegeven door middel van kleuring en bedrukking. Aluminium is eveneens geschikt voor de verpakking van tal van cosmetische middelen (zeepjes, lakken, haarolie, schoonheidscremes, deodoranten enz.) in de vorm van spuitbussen, doosjes en tubes.


Zeep
Huishoudzeep en de sterkere industriële zeepsoorten, in de vorm van blokken, korreltjes, poeder of in vloeibare toestand, hebben opgelost in water geen enkele inwerking op aluminium, ongeacht de temperatuur. Geparfumeerde blokken zeep worden verpakt in aluminiumfolie dat aan de buitenzijde is gelamineerd met pergamijnpapier of iets anders, waardoor aan de verpakking een aantrekkelijk aspect kan worden gegeven dat de verkoop kan bevorderen.




Farmaceutische producten
Aluminium wordt niet alleen gebruikt bij de bereiding en zuivering van tal van producten die worden verwerkt in geneesmiddelen, maar vooral voor de verpakking van de afzonderlijke geneesmiddelen voor uitgifte via apotheek en drogisterij. Hierbij valt te denken aan tubes, doosjes, doordrukstrips, capsules, folie, enzovoort. Het gebruik van aluminium berust op het feit dat dit metaal smaak, noch kleur van de producten waarmee het in aanraking komt aantast, noch de samenstelling op enigerlei wijze.