Onderzoeksplicht RVS in zwembaden

Sportfondsen werkt met methode (norm) van Ironhaven

Sinds 1 juli 2016 zijn zwembaden wettelijk verplicht om onderzoek te doen naar de aanwezigheid van roestvaststalen (RVS) bevestigingsmiddelen in de atmosfeer van de binnenzwembaden. Het toepassen van RVS is verboden en indien het wordt aangetroffen dan moet het verwijderd worden. Dit is in overeenstemming met het Bouwbesluit artikel 5.12. Hoe doen ze dat? De meeste zwembaden, hebben gekozen voor de internationale methode (norm) MIS 1203 van Ironhaven BV.

Jan Heselmans, Ironhaven BV

Het gaat hier om bevestigingsmiddelen en ophangconstructies in de atmosfeer van binnenzwembaden. Hoe voeren de zwembaden de onderzoeksplicht uit en hoe kunnen gemeenten (Bouw en Woningtoezicht) of het Keurmerk Veilig en Schoon (de stichting Zwembadkeur) controleren of aan de onderzoeksplicht is voldaan? Sportfondsen bijvoorbeeld, heeft een raamovereenkomst afgesloten met SGS Intron voor het uitvoeren van de onderzoeksplicht. Het onderzoeks - en inspectiebedrijf SGS Intron voert de inspectie uit volgens MIS 1203 van Ironhaven en draagt de methode daarna over aan het betreffende Sportfondsenbad. Tal van andere zwembaden werken met MIS 1203. Het gaat hier dan vooral om de grotere publieksbaden die vaak in eigen beheer zijn van de gemeentelijke Sportbedrijven (de overheid, leden van de Vereniging Sport en Gemeenten, de VSG). Maar ook steeds meer kleinere baden, bij recreatieparken, hotels e.d., werken met MIS 1203. In 2013 hebben TNO en twee professoren MIS 1203 aanbevolen aan de zwembadbranche en aan de Tweede Kamer der Staten Generaal.

MIS 1203 bestaat uit twee delen:
1. Welke materialen zijn geschikte alternatieven voor RVS?
2. Hoe wordt de inspectie uitgevoerd?
Hoe werkt MIS 1203? Om te beginnen met deel 2.

De inspectie

Eigenlijk is de inspectie heel eenvoudig.
Iedere competente zwembadtechnicus kan RVS onderscheiden van verzinkt staal. Ga maar naar de Bouwmarkt en zie de verschillen. RVS is grijs/blauw van kleur en verzinkt staal is wit/zilver van kleur. Daarnaast is verzinkt staal sterk magnetiseerbaar en RVS is niet of licht magnetiseerbaar. Verder ziet geroest verzinkt staal er totaal anders uit dan geroest RVS.

Hadden ze de inspectie in Tilburg in 2011 ook maar zelf gedaan, dan had de onderhoudsman direct ter plekke op de hoogwerker de twee RVS M6 boutjes kunnen vervangen voor deugdelijke materialen, d.w.z. verzinkt staal uit de schappen van de bouwmarkt.

De minister heeft een onderzoeksplicht ingesteld. Hiervoor wordt MIS 1203 van Ironhaven naar volle tevredenheid toegepast. De zwembadbranche heeft aan MIS 1203 een uniforme methode waarmee Bouw en Woningtoezicht van de gemeenten en de stichting Zwembadkeur op eenvoudige wijze kunnen controleren of de zwembaden voldoen aan hun wettelijke onderzoeksplicht.

De filosofie achter de inspectiemethode is gebaseerd op ‘risc based inspection’ (RBI). De methode komt uit de olie - en gaswereld en is genormeerd volgens API 580 (American Petroleum Institute). Het idee is om de inspectietermijn te baseren op het risico. Dus hoe groter het risico, hoe vaker je moet inspecteren. En bij een te groot risico moet reparatie of vervanging plaatsvinden.
De basisformule is:

R = C x K

R= Risico, C= Consequentie van falen, K= Kans op falen

Bij deze onderhavige problematiek wordt e.e.a. verder geformaliseerd als volgt.

Consequentie van falen:
1. Betekent geen letsel bij breuk.
2. Betekent mogelijk letsel bij breuk.

De kans op falen is:

K = M x T

M= de materiaal selectie. En T = de toestand m.b.t. corrosie.

Materiaalselectie.
1. Betekent verzinkt staal en duplex coatings op ‘gewoon’ staal.
2. Betekent anders dan verzinkt staal en duplex coatings, geen RVS.
3. Betekent RVS

De toestand.
1. Betekent goede conditie (geen roestvorming).
2. Betekent matige conditie (lichte roestvorming).
3. Betekent slechte conditie (zware roestvorming en/of dikte afname).

Dit alles kan eenvoudig geautomatiseerd worden in een excel spreadsheet. Met opzoektabellen worden de door de onderhoudsman/vrouw ingevulde waarden opgezocht en er volgt automatisch een inspectietermijn uit. Deze kan 0 (afkeur), 1, 2 of 3 jaar zijn. Met de kleuren respectievelijk rood, oranje, geel en groen (ook te programmeren in excel onder ‘conditionele kleuren’). Passend bij het Bouwbesluit art. 5.12 is de spreadsheet zo ingesteld dat RVS altijd afgekeurd wordt (kleur rood) als de consequentie van falen ‘2’ is. Dus ook als de toestand ‘1’ is, m.a.w., als het RVS er nog als nieuw uitziet, ook dan wordt RVS afgekeurd.

Figuur 1 toont een voorbeeld van een rapportage aan de gemeente Arnhem (VSG lid). De gemeente Arnhem heeft deze methode in licentie afgenomen van Ironhaven BV en werkt hiermee naar volle tevredenheid.



Figuur 1: RBI rapportage volgens MIS 1203 van Ironhaven. RVS wordt automatisch afgekeurd (rood) en ook komt duidelijk naar voren dat de clips in de plafondhangers niet goed beschermd zijn door een geschikte deklaag. Ze gaan te snel roesten. Er zijn legio alternatieven voor deze ongeschikte snelhangers, allemaal vermeld in MIS 1203.

De materiaalselectie

Honderden inspecties door Ironhaven (sinds 2001) hebben uitgewezen dat verzinkt staal zich uitstekend gedraagt. Verzinkt staal is ‘gewoon’ staal met daarop een laagje zink. Om verwisseling met RVS te voorkomen wordt ‘gewoon’ staal ‘koolstofstaal’ genoemd. Gemiddeld gaat verzinkt staal, indien toegepast in de zwembadatmosfeer, na 5 jaar licht roesten met witte zinkroest. Na 10-20 jaar is de eerste bruine roest te zien. Dan is er nog geen enkele sterkteafname, dat duurt nog tientallen jaren. Maar bovenal, in tegenstelling tot RVS zal verzinkt staal nooit gaan scheuren door onberekenbare scheurvormende spanningscorrosie.

De laagdikte op verzinkt staal voor wat betreft onderdelen met metrische schroefdraad en schroeven is genormeerd volgens ISO 4042. Deze dikte moet minimaal 5 micrometer zijn. Omdat dit een CE eis is, kunt u ervan uitgaan dat alle verzinkt stalen bevestigingsmiddelen met metrische draad, en alle soorten schroeven, binnen de EU ook voldoen aan deze eis. Vaak zijn de clips in snelhangers (plafondhangers) niet verzinkt. Dat is technisch niet mogelijk omdat de clips kunnen scheuren tijdens het electrolytisch verzinken. Deze ongecoate of heel slecht gecoate clips zijn daarom niet geschikt voor toepassing in de zwembadatmosfeer, maar er zijn legio geschikte alternatieven, allemaal vermeld in MIS 1203.

In de natte zone van de atmosfeer, op en net boven vloerniveau, kan verzinkt staal sneller gaan roesten. Hier zou men de bouten in kunnen spuiten met een zink primer, of met zuurvrije vaseline. Maar beter is om hier materialen te nemen met een zogenaamde duplex coating op de schroefdraad. In de fabriek, bijvoorbeeld bij Duroc in Antwerpen, worden dan flinterdunne laagjes PTFE (teflon) of epoxy aangebracht. T.o.v. verzinkt staal in de atmosfeer vertienvoudigt (of meer) zo de levensduur van de deklaag. Schroeven met deze excellente coatings zijn te koop in de bouwmarkten onder de merknaam Dynaplus. In de offshore en in de industrie worden deze superieure coatings al jarenlang wijdverbreid toegepast. Dus waarom men ze bij de zwembaden nog steeds niet tegenkomt is een raadsel.

Hoe kunnen al die deklagen op koolstofstaal worden gekarakteriseerd? Behalve voor verzinkt staal, kan dat niet d.m.v. de laagdikte. De dikte van de deklaag bepaalt niet altijd de kwaliteit. MIS 1203 schrijft hiervoor de Kesternich test voor. De Kesternich test is een klimmaattest voor een zuur klimaat. Hij is ontwikkeld in de tijd van de zure regen in de jaren 80. Een zwembadatmosfeer is ook een zure omgeving, vandaar de keuze voor de gestandaardiseerde Kesternich test. Deze test is alleen geschikt voor deklagen op koolstofstaal, RVS kan hier absoluut niet mee getest worden. Bij de Kesternich test wordt de deklaag gekwalificeerd uit het aantal ‘cycli van 24 uur expositie’ totdat bruine roest ontstaat. Bij verzinkt staal volgens ISO 4042  (de gewone verzinkt stalen bouten) is dit 5 cycli, maar bij duplex coatings kan dit wel oplopen tot 50 tot zelfs meer dan 100 cycli. Verzinkt staal geldt als referentie. Alle andere deklagen op staal moeten een standtijd hebben van 5 cycli of meer om toegelaten te worden voor toepassing in de zwembadatmosfeer (volgens de internationale norm MIS 1203).

Roestvast staal

RVS is ongeschikt, zelfs levensgevaarlijk. Dit geldt voor alle austenitische RVS soorten. Alle in de handel (in de bouw) verkrijgbare RVS soorten zijn austenitisch (niet magnetiseerbaar). Dit is RVS 304 (A2 voor bouten) en RVS 316 (A4 voor bouten).

Internationaal technisch-wetenschappelijk onderzoek heeft uitgewezen dat ook de door NEN en de zwembadbranche geadviseerde austenitische, exotische en peperdure RVS soorten 1.4565, 1.4547 en 1.4529 levensgevaarlijk en dus ongeschikt zijn, en wel om de volgende redenen:
1 1.4565 wordt niet meer gemaakt. En 1.4547 en 1.4529 zijn nergens te koop in de gewenste uitvoering. Dit is misleiding.
2 Er zijn al twee schadegevallen met RVS 1.4529 gerapporteerd. In Aken en in Tilburg. Wat als de zwembaden deze exotische materialen massaal gaan inzetten?
3 De belangrijkste reden voor het niet meer adviseren van 1.4565, 1.4547 en 1.4529 is dat de schade aan RVS bij zwembaden wordt veroorzaakt door zoutzuur. En onmiskenbaar alle austenitische RVS soorten zijn onderhavig aan ‘scheurvormende onberekenbare en absoluut niet inspecteerbare spanningscorrosie’ door zoutzuur. Dat weet iedere corrosiedeskundige.

Het is dringend aanbevelenswaardig om bovengenoemde levensgevaarlijke RVS soorten uit de drie betreffende NEN normen te halen. Het is daarom noodzakelijk om niet meer te spreken van ‘niet resistent RVS’ of ‘gevaarlijk RVS’. Alle RVS is niet resistent en gevaarlijk. Verder missen de succesvolle materialen met de duplex coatings op schroefdraad in NEN-NPR 9200. Het advies aan NEN en de zwembadbranche is om de NPR 9200 te herzien, dit in verband met aansprakelijkheid bij een eventueel ongeval.

Vervolginspecties

We kunnen er nu van uitgaan dat alle zwembaden voldoen aan het Bouwbesluit art. 5.12. Dat betekent dat alle RVS vervangen is voor deugdelijke materialen zoals verzinkt staal. Onderhoudsmensen van de zwembaden kunnen zelf in de toekomst inspecteren of de verzinkt stalen boutjes zijn gaan roesten, d.w.z. of ze bruin gekleurd zijn. En zo nodig meteen een reparatie uitvoeren of uit laten voeren. Dit bespaart duizenden EURO’s per zwembad en het is beter voor de veiligheid.

Heeft u koudwatervrees? Volg dan de cursus ‘corrosiekunde’ bij NBZ, het landelijke cursuscentrum van de zwembadbranche. Verder is de aanbeveling aan de branche (aan de stichting Zwembadkeur) om een landelijke handleiding te maken, gebaseerd op MIS 1203. Hierin moet een lijst komen met alle geschikte materialen, en hoe en waar ze te betrekken zijn. Ironhaven wil dit graag verzorgen.

Jan Heselmans claimt rechten op MIS 1203: “Alle rechten voorbehouden, Jan Heselmans, 2010, 2011, 2012, 2013, 2014, 2015, 2016, 2017, 2018”.