Veiligheid borgen met NACE-richtlijn

NACE Standard/Nederlandse Praktijkrichtlijn; materiaalselectie en inspectie van bevestigingsmiddelen en ophangconstructies in de atmosfeer van binnenzwembaden

Op 1 november 2011 zijn in zwembad De Reeshof in Tilburg twee geluidsboxen en een frame naar beneden gevallen ten gevolge van spanningscorrosie in de roestvaststalen bouten waarmee deze boxen waren opgehangen. Deze boxen vielen op een vijf maanden oude baby en haar moeder, waarbij de baby het ongeval helaas niet overleefde en haar moeder gewond raakte. De oorzaak van dit ongeval, en talloze andere incidenten, is nalatigheid bij regulier onderhoud. Deze problematiek, die al jarenlang bekend was, is niet voldoende serieus genomen door de Nederlandse Zwembadbranche. Naar aanleiding van dit ongeval wordt een wereldwijde NACE Standard ontwikkeld voor de zwembaden en de bouwers en installateurs van en in deze zwembaden.


Jan Heselmans, voorzitter NACE TG 498.


Het plan is dat deze NACE Standard in 2015 uitkomt. Binnenkort komt er een NPR (Nederlandse Praktijkrichtlijn) uit die in samenwerking met de Nederlandse zwembadbranche wordt opgesteld. Het is van het grootste belang dat deze NPR op één lijn komt met de wereldwijd geldende NACE Standard.

Meerdere ongevallen

Het eerste bekende ongeval door spanningscorrosie was in 1985 in Uster, Zwitserland. Hier vielen 12 doden. Het gerucht gaat dat ook het instorten van het Transvaal Aquapark in Moskou in 2004 is veroorzaakt door spanningscorrosie van roestvaststalen bevestigingsmiddelen (28 doden, 193 gewonden).


De conclusies van het onderzoek zijn altijd vaag en tegenstrijdig gebleven, zoals te lezen valt op internet en zoals in de wandelgangen op congressen wordt besproken. In 2001 zijn in een zwembad in Steenwijk het plafond en de luchtkanalen naar beneden gekomen. Gelukkig gebeurde dit 's nachts, want eenieder die de foto's vergelijkt met die van Uster, Zwitserland, ziet nauwelijks een verschil in de ravage die was ontstaan. De oorzaak van deze ongevallen en bijna-ongevallen is spanningscorrosie van RVS-bevestigingsmaterialen en -ophangconstructies, die niet bestand blijken te zijn tegen het chlooraminegas in de atmosfeer van de zwembaden. Rond 2002 is in Breda een zwembad afgekeurd omdat tal van zaken met RVS-bouten en dergelijke waren bevestigd, waardoor hoge kosten zijn gemaakt voor reparaties. Dit heeft geleid tot een opportunistische 'Praktijkrichtlijn 2004' waarin het letterlijke advies voor bijvoorbeeld de boutjes waarmee de geluidsboxen in Tilburg waren opgehangen aldus luidt: "Bij voorkeur vervangen". Daarnaast zijn de meeste zwembaden (ook De Reeshof) ten onrechte, in strijd met het Keuringshandboek, voorzien van een 'Keurmerk Veilig en Schoon' van de Stichting Zwembadkeur. Een van de tekortkomingen tot op de dag van vandaag is dat deze goedgekeurde zwembaden geen verplichte inventarisatie hebben gemaakt van de aanwezige bevestigingsmaterialen en ophangconstructies. Zonder een inventarisatie kan niet worden geïnspecteerd, omdat er geen inspectieplan is en dus ook niet juist kan worden gekeurd.

Dit alles heeft geleid tot een nalatige sfeer waarin het ongeval in De Reeshof heeft kunnen gebeuren, maar na de Reeshof ook nog tal van andere incidenten (near-accidents) zoals in Dordrecht (2013), Zwolle (2013) en Waddinxveen (2014). In 2005 is De Reeshof gerenoveerd onder leiding van een bouwbedrijf dat is gespecialiseerd in zwembaden. Dit bouwbedrijf had in bestekken en specificaties moeten borgen dat alleen de juiste bevestigingsmaterialen werden toegepast, ook door de installateurs en onderaannemers. Een en ander was toen immers al twintig jaar bekend. Na Steenwijk is zelfs in samenwerking met de zwembadbranche en Euro Inox een congres gewijd aan dit onderwerp in Made.
 

Het testen van diverse bevestigingsmaterialen en draad voor snelhangers (plafondhangers) in een Kesternich-kast volgens NEN-EN-ISO 6988. De standaard verzinkte materialen gaan ongeveer vijf cycli mee. De duplexcoatings gaan veellanger mee. Voor de NACE Standard loopt nu een uitgebreid testprogramma.
 

NACE Standard

Het zal duidelijk zijn dat er behoefte is aan een goede richtlijn of norm die duidelijkheid schept. NACE International is een 'professional NGO' met meer dan 34.000 leden, verbonden aan ISO en aan de VN. De in de industrie bekende NACE Standard MR0175 voor materiaalselectie in een waterstofsulfidegas- omgeving is bijvoorbeeld omgezet in NEN-EN-ISO 15156. De NACE Task Group 498 is belast met een norm voor de zwembaden, en het plan is dat deze in 2015 uitkomt. De NACE Standard is opgebouwd uit twee delen, een deel materiaalselectie en een deel inspectie.

Materiaalselectie, deklagen

In de NACE Standard staat een lijst met 'toegestane materialen'. 'Verboden materialen' worden niet genoemd omdat dit technisch niet mogelijk is. Het is uiteraard verboden om andere materialen te kiezen dan uit deze lijst. Als in de bestekken of in specificaties wordt beschreven dat 'de bevestigingsmaterialen en ophangconstructies moeten voldoen aan de betreffende norm', dan moeten ze direct worden verwijderd als iemand ze toch toepast. De basis voor toegestane materialen is 'gewoon' verzinkt staal volgens NEN-EN-ISO 4042 AZ. Deze norm is voor deklagen op bevestigingsartikelen, en eist voor zink een laagdikte van > 5 micrometer. Deze gecoate materialen zijn de standaard voor in de bouwmarkten verkrijgbare 'verzinkt stalen bouten, moeren en schroeven'.
 

 
Diverse bevesrigingsmaterialen en ophangconstructies voorzien van een duplexcoating zink-epoxy, voor de blauwe bout zink-PTFE. Het voordeel van PTFE is dat het de draad goed smeert, en geleverd wordt in diverse kleuren. Een nadeel is de hogere prijs van de coaring.


Er zijn echter al veel betere deklagen in de handel, bijvoorbeeld zogenaamde duplexcoatings zink-epoxy of zink-PTFE op bouten, moeren en schroeven. De lagen moeten relatief dun zijn vanwege de schroefdraad.

Ook plafondhangers worden veelal voorzien van een duplexcoating. Gedeeltelijk liggen deze onderdelen al in de bouwmarkten, bijvoorbeeld schroeven onder de naam Dyna Plus. Ook bij Gamma zijn dergelijke schroeven bijvoorbeeld al te koop onder de naam 'Gamma Pro Buiten'. Er zijn honderden deklagen en combinaties mogelijk. Dus de NACE TG 498-commissie heeft ervoor gekozen om de kwaliteit te karakteriseren met een zogenaamde Kesternich-test volgens NEN-EN-ISO 6968. Hierbij wordt in een condenskast van 300 liter het materiaal 8 uur geëxposeerd aan een atmosfeer van 100% luchtvochtigheid, met hierin 0,2 liter zwaveldioxide en een temperatuur van 40°C. Hierdoor ontstaat zwavelzuur op de oppervlakken, vergelijkbaar met het zoutzuur dat ontstaat door condensatie van chlooramine in de zwembadatmosfeer. Na de 8 uur expositie wordt het materiaal 16 uur gedroogd door ventilatie met lucht op kamertemperatuur. Dit is een cyclus van 24 uur.
De kwaliteit van de deklaag is het aantal cycli totdat bruine roest ontstaat. Voor de NACE Standaard vinden nu Kesternich-testen plaats. De voorlopige conclusie is dat bouten verzinkt volgens ISO 4042 A2 gaan roesten na gemiddeld vijf cycli. Duplex gecoare bouten en schroeven zink-epoxy gaan vele malen langer mee, tot wel tien keer langer. De minimumeis in de NACE Standard is dat de materialen gelijkwaardig of beter moeten zijn dan de ISO 4042 A2 verzinkte bouten. Ook andere materialen zijn toegestaan, zoals aluminium of het in de bouw als zeer exotisch bekend staande '6% molybdeen RVS' met materiaalnummer 1.4565 of 1.4529.

Deze RVS-soorten moeten altijd met een materiaalcertificaat worden geleverd, omdat ze niet te onderscheiden zijn van de reguliere RVS-soorten 304 (A2) en 316 (A4).

Inspectie

Een eis bij iedere inspectie, dus ook in de NACE Standard, is dat er een inventarisatie moet worden gemaakt van de aanwezige bevestigingsmaterialen en ophangconstructies. Aan de hand van die lijst wordt de inspectie uitgevoerd. De methode 'Risc Based Inspection' volgens API 580 wordt aanbevolen als inspectiemethode voor deze problematiek. Hierbij wordt het risico opgezocht in een matrix. waarbij de consequentie van falen (kan letsel ontstaan?) en de kans op falen leiden tot een inspectietermijn in jaren. Het risico wordt uitgedrukt in 'jaren inspectietermijn', 0 jaar (afkeur), 1 2, 3 of 6 jaar voor heel goede materialen zoals de duplexcoatings op staal. Gangbare roest-vaststaalsoorten worden altijd afgekeurd als bij breuk letsel kan ontstaan (consequentie van falen is dan 3). ook als ze nog blinken en niet roesten. De haarscheurtjes zijn immers onzichtbaar, en je kunt er niet op gokken dat 'de bouten dik genoeg zijn'. Het toepassen van ondeugdelijke constructiematerialen is wettelijk verboden (wereldwijd, dus ook in Nederland).

Samenvatting

Jarenlang is de zwembadbranche niet goed omgegaan met deze zogenaamde 'RVS-problematiek'. Er komt binnenkort een NACE Standard uit. Als de bouwers en installateurs in de bestekken en specificaties naar deze NACE Standard verwijzen, en als de onderhoudsdiensten zich aan deze NACE Standard houden, dan zijn de RVS-problematiek en andere corrosieproblemen met bevestigingsmaterialen en ophangconstructies in de zwembadatmosfeer opgelost.

Dit artikel is eerder verschenen in het blad: Procesinfra Uptime van september 2014.